Cảm xúc

Tôi có thói quen hay quan sát cảm xúc của người khác. Chẳng qua đó là thói quen nghề nghiệp: Là thày giáo thì phải có khả năng nhận biết cảm xúc của học viên. Thông thường tôi chỉ nhìn vào cặp mắt của người học để nhận dạng niềm vui, nỗi buồn, sự thông hiểu hay mù tịt (hay buồn chán) trước một “tình huống có vấn đề” mà mình chủ động kích phát để dẫn dắt họ tới bài toán và lời giải của bài toán. Một đôi mắt trong sáng, chăm chú cho biết người này đang thấu hiểu và nắm được đầu dây mối nhợ của vấn đề và tôi có thể đối thoại được. Một đôi mắt u tối tố cáo một trí tuệ không mấy thích hợp với bài toán đang cần giải quyết. Một đôi mắt mơ màng là dấu chỉ đối tượng đang chìm trong một hướng suy nghĩ khác, một hướng khác có thể mở ra một “vấn đề phụ” bên cạnh vấn đề đang thảo luận. Một cặp mắt bừng những tia lửa kèm theo những co giật ở cơ mặt đang căng cứng chứng tỏ đối tượng đang quyết tâm bảo vệ những lí lẽ của mình. Con người ít khi che dấu được trạng thái tâm hồn của mình nếu ta biết cách đọc từ trong đôi mắt. Vậy đó, tôi hay thích thú quan sát diễn biến nội tâm của người khác bằng cách ghé nhìn vào “cửa sổ tâm hồn”.

Nhưng lần này tôi gặp khó khăn. Tôi đang quan sát sự giận dữ của một quý bà. Tình huống có vấn đề mà tôi nêu ra làm quý bà ‘nổi xung”! Khó khăn ở chỗ không có đôi mắt nào cho tôi quan sát. Đơn giản là tôi buộc phải quan sát cảm xúc chỉ qua những dòng chữ trên mail và trên blog. Khi người ta viết thì tốc độ phơi bày cảm xúc chậm hơn khi người ta nói nên người ta có thể tiết chế hơn, thận trọng hơn. Và vì người ta có thể sửa lại những gì người ta viết nên người ta dễ che dấu cảm xúc của mình hơn. Hơn nữa ở đây chỉ có những dòng chữ cùng một font name, cùng một font size và chỉ có một màu chữ đen vô cảm. Ðâu rồi các nét chữ viết tay phóng túng hay run rẩy, cong vồng lên, hạ dần xuống, lớn lên, bé lại, kéo dài ra, thắt lại, để lại các góc cạnh nhọn hoắt ở chỗ lẽ ra là nét cong tròn. Không còn các nét nhún nhẩy theo nhịp tim của người viết để giúp tôi có thể nhận ra bóng dáng của tâm hồn. Hơn nữa người phụ nữ này là một nhà văn hoặc đại loại sẽ là như thế … một nhà văn dư sức viết theo kiểu “ý tại ngôn ngoại”, để các cảm xúc của mình phát triển theo chiều kích của nhân vật chứ không phải cảm xúc thực của bản thân. Có cái gì đó khó khăn như khi muốn đo cảm xúc của diển viên đóng vai Kép Tư Bền lúc y đang diễn tuồng. Một tuồng hát mà tôi chỉ nghe kể lại chứ không hề được mục kích.

Nhưng ... (lại nhưng nữa!) tôi buộc phải hiểu người phụ nữ này vì tôi đang đối thoại với bà ta. Một thứ đối thoại không mấy thích thú vì khoảng cách không gian. Dù cho công nghệ có làm cho sự giao tiếp có phần nào dễ dàng hơn. Sự giao tiếp đó cũng khó tránh khỏi sự lạnh lẽo của chữ nghĩa. Cái khó nữa là bà ta hình như chẳng muốn nghe tôi tí nào? Có một câu chuyện thiền mà tôi rất thích kể rằng có một người đến xin tư vấn với một vị thiền sư về những vấn đề trong đầu của anh ta. Anh ta huyên thiên suốt buổi mà không chừa một giây nào cho vị thiền sư phát biểu. Cuối cùng vị thiền sư mời trà khi anh ta vừa ngưng để thở. Bình trà trong tay vị thiền sư rót mãi vào chén anh ta đến chảy tràn cả ra ngoài. Anh ta la lên “Sao thầy rót mãi thế, tràn cả ra rồi kìa!”. Thiền sư bảo “Ừ, thì cũng như tâm trí anh vậy. Nếu tâm trí anh đầy những chấp định thì làm sao ta rót vào được!”. Tôi hay ngờ câu chuyện này ở chỗ thiền sư ví tâm hồn anh ta như một chén trà. Liệu tâm trí con người có nông như chén trà không hay nó có đáy sâu vô tận, liệu có chăng bao nhiêu chấp nê cũng không vừa đủ cho một nếp gấp trên não người! Liệu tôi có vô phương đối thoại với người phụ nữ này không khi chén trà của bà ta đầy ắp. Hay có khi chính tôi mới là chén trà không chừng?!

Thế nên tôi bắt đầu yên lặng, trì hoãn việc trả lời cái mail nhức mắt tôi đây. Những hiểu biết của tôi có thể làm tôi khó nhận thức được xúc cảm của bà ta. Tôi bắt đầu làm cái công việc giãi trừ kiến thức của mình. Tôi giả sử rằng mình không hiểu biết gì đâu trong cái thế giới rối rắm, đầy những hận thù giận dữ này. Cái thế giới mà người ta giết nhau dài dài được biện minh bằng đủ thứ lí do. Cái thế giới đã giết chết Romeo và Juliet. Cái thế giới từng thiêu chết cả đống người Do Thái, giết một lúc hàng trăm ngàn người Hiroshima, hàng triệu người Campuchia, … tất cả đều nhân danh sự hoàn hảo của thế giới! Và bà ta hình như cũng muốn nhân danh sự hoàn hảo đó! Liệu tôi có rơi vào nguy hiểm không khi nhân danh minh triết. Ai đó từng nói rằng sự u minh lớn nhất chính là sự khát khao minh triết. Có khi chính tôi đang u minh chăng? Vậy nên giờ đây tôi ngồi yên trước máy tính, hờ hững đọc những dòng chữ đầy giận dữ của bà ta. Phong bế tâm trí để tôi khỏi khởi phát một cảm xúc nào. Hóa thân thành một chương trình máy tính xử lí một cách vô cảm các từ ngữ, các dấu chấm, dấu phết. Tôi triệt tiêu bản ngã để nhập vào hồn bà ta. Tôi cố nhập vào không gian của bà ta và để tôi rung động một nhịp với trái tim bà ta khi bà ta viết những dòng của cái mail này. Tôi nhắm mắt lại để hồn tôi giao tiếp với sự rung cảm của bà ta. Tôi bay khỏi thế giới của mình, chìm trong sự rung động tế vi của vũ trụ để bắt lấy sợi dây mong manh bà ta để lại. Sợi dây giúp tôi lần vào tâm trí của bà ta. Rất khó … rất khó cho đến khi tôi thấy lờ mờ hiện ra đôi mắt giữa những dòng chữ. Đôi mắt xa xôi, lạnh lẻo. Tôi quan sát tâm trí bà ta và bà ta cũng quan sát tôi. Cái gì xảy ra trong khi bà ta viết những dòng giận dữ này? Đột nhiên tôi nghe ra giọng nói – trong xa xăm – như đọc thành tiếng những dòng chữ này. Nghe buồn bã không giống như văn phong giận dữ của bà ta. Nổi sầu của bà ta chất chứa đâu đó sâu thẳm, không với tới được, âm u. Khuôn mặt của bà ta chập chờn, ảo ảnh. Những nếp nhăn như những làn sóng trườn qua làm vầng trán biến dạng già cỗi giống như một kiểu screen saver. Hay chính là screen saver hoạt động? Trong mơ hồ tôi nghe thấy những tiếng la hét, rền rĩ, những tiếng cười độc địa. Đôi môi mấp máy, tôi không hiểu bà ta muốn nói gì. Tôi ngơ ngác với nỗi buồn của bà ta và tôi cũng buồn, một nỗi buồn vô tận, lạnh thấu ruột gan, không gì khỏa lấp được, như thể tôi bị tan ra trong cõi tối tăm mù lòa, trống rỗng, sâu hút hư vô.

Tôi phải thoát ra khỏi đáy sâu ghê rợn này. Nhưng tôi không thấy mình đâu. Không có thứ gì quanh tôi. Chỉ có một thứ gì lạnh lẽo, buốt giá và tôi chìm trong đó.

Màn hình máy tính tắt phụt. Và đột nhiên tôi trở lại hồn tôi. Vợ tôi nhìn tôi chưng hửng: Gì đó anh?! Tôi trả lời nhát gừng, uể oải, bằng tiếng Pháp, không ăn nhập gì với câu hỏi: Vivre … et laissez vivre!