TẢN MẠN LÀM CỎ.

Ông Năm đã già quá. 98 tuổi rồi còn gì ! Sống qua mấy cuộc chiến tranh. Thấy đủ hết mọi đau thương trầm luân của cuộc sống. Tuy vậy ông hãy còn mạnh khỏe và siêng năng. Sáng nào cũng thấy ông cầm cái đồ hốt rác đi lững thững dọc theo con ngỏ vào nhà ông để làm cỏ. Nói đáng tội, cái ngỏ đó không có mấy cọng cỏ lớn lên nổi với ông, nên ông lặng lẽ đi ra đi vào cái ngỏ dài 50 mét mà chẳng có gì để làm cho tới khi nắng lên thì về trú nắng dưới mái hiên nhà. Ông ngồi yên đó gần suốt ngày chẳng nói chuyện với ai, mà cũng chẳng ai nói chuyện với ông. Thỉnh thoảng nhác thấy ông bên kia hàng rào tôi lại không khỏi nghĩ đến bài tập làm văn của đứa bé có lần được bêu trên Internet: “Nhà em có nuôi một ông nội. Ông nằm trùm mền suốt ngày. Đến giờ ăn thì ông ló đầu ra hỏi: Cơm chín chưa bây,...”. Ông Năm thì không như vậy, ngày nào cũng thấy ông đi ra đi vào, có khi thấy ông còn chẻ củi nữa...

Mươi mười lăm năm trước, thỉnh thoảng tôi vẫn còn nói chuyện với ông. Ông là người ham hiểu biết, vì vậy mỗi lần nói chuyện là ông lại hay hỏi thầy giáo ơi tại sao cái này, tại sao cái kia! Chẳng hạn ông hỏi tại sao nước mưa tưới cây thì tốt hơn tưới bằng nước máy, tại sao máy bay lại bay được, tại sao cái truyền hình lại có hình và lại nói được .v.v. và ông lắng nghe rất chăm chú với cặp mắt sáng ngời.Tội nghiệp cho ông vì ông ham học nhưng ông chỉ được học chút đỉnh ở mấy lớp bình dân học vụ xóa mù, vừa đủ cho ông đọc được chữ mà thôi! Bây giờ thì tôi không còn nói chuyện với ông nữa vì ông đã điếc hẳn rồi. Sấm có nổ bên tai chắc ông cũng chẳng nghe gì! Người nông dân già đó sống thọ và sống khỏe, chỉ đáng tội là ông sống trong sự yên lặng cô đơn tuyệt đối. Ông chỉ còn là cái bóng ở bên lề cuộc sống mà thôi...

Chiều nào tôi cũng ra làm cỏ vườn. Về hưu rồi thì tôi đâm ra nghiện làm vườn làm đất. Đó cũng là cách để tôi không phải trăn trở nữa về những thứ chộn rộn ngoài kia, về những thứ thị phi của một xã hội đầy dẫy bất an. Trong khi cúi mặt xuống đất, nghe đất nói, thì tôi mới thấm thía đoạn sau đây trong Terre des hommes (*):

“La terre nous en apprend plus long sur nous que tout les livres. Parce qu’elle nous résiste. L’homme se découvre quand il se mesure avec l’obstacle. Mais, pour l’atteindre, il lui faut un outil. Il lui faut un rabot, ou une charrue. Le paysan, dans son labour, arrache peu à peu quelques secrets à la nature, et la vérité qu’il dégage est universelle.”

Bùi Giáng đã dịch đoạn đó như sau:

Cõi người ta:

“Đất dạy ta hiểu ta hơn mọi sách vở. Vì đất cưỡng kháng lại ta. Con người tự khám phá ra mình là lúc đọ sức với trở ngại. Nhưng muốn đạt tới, cần phải có một dụng cụ. Cần một cái bào, hoặc một cái cày. Trong cuộc cày bừa, người nông dân dần dà cướp giật được của thiên nhiên một vài bí nhiệm, và chân lý anh tìm được cũng là chân lý suốt cõi muôn năm.”

Liệu tôi có như người nông dân kia, rồi sẽ tìm ra một vài bí mật, hay tìm ra một vài chân lý nào đó, dù rằng điều đó đôi khi cay đắng! Chẳng phải Camus đã từng viết: Il n’est pas une vérité qui ne porte avec elle son amertume. (Sự thật nào mà chẳng mang theo nó vị đắng!) Khi tôi trốn chạy những cuộc thị phi bằng cách cúi mặt xuống đất, liệu rồi tôi có lại đọc được từ đó những điều cay đắng hay không?! Dù sao đi nữa thì dòng đời vẫn chảy theo cái kiểu của nó, tôi có muốn nó khác đi cũng không được...

Trong khi làm cỏ vườn thì tôi thấy ông Năm ngồi quay lưng lại với tôi bên kia hàng rào. Ông già đã ngồi ở đó chắc là từ rất lâu, hai bàn tay chống cái đầu cúi xuống, yên lặng trong vạt nắng chiều, giống như ông đang ngủ ngồi. Nhưng rõ ràng là ông không ngủ vì chốc lát ông lại đổi tư thế, bàn tay lại chống lên càm. Chẳng có ai ngủ ngồi bằng cách chống tay lên càm cả! Tôi không gọi ông, vì có gọi ông cũng chẳng nghe. Tôi chỉ ngồi đó và quan sát ông mà thôi. Tôi chỉ thắc mắc không hiểu ông ngồi yên lâu như vậy thì ông đang suy nghĩ điều gì, nhớ nhung cái gì trong tất cả kỷ niệm dài dằng dặc của đời ông (nếu như trí tuệ của ông nó còn khá tốt, còn chưa bị cái thứ Alzheimer nó hành hạ). Rốt cuộc tôi trở vào lấy máy ảnh chụp cái hình bạn thấy đây. Tôi không tính chụp lén đâu, đơn giản là tôi có muốn gọi ông để xin phép cũng không được kia mà!

Nếu có điều gì mà tôi học được từ đất, từ cái cuộc làm cỏ của tôi ngày hôm đó, là tôi học được từ hình ảnh này của ông Năm: Tuổi già và nỗi cô đơn trong bóng chiều.

Viết thêm (24/5/2015): Bài tản mạn này tôi viết khi nửa đêm, người khá mệt mỏi, nên đôi chỗ có phần sơ lược và khó hiểu. Lẽ ra tôi nên nói rõ khi tôi cúi mặt xuống đất và nghe đất nói ấy là tôi đang nhìn lại chốn cát bụi - nơi mà tôi đã từ đó đến đây - để tìm thấy lại chính mình. Và khi tuổi già xế bóng như ông Năm, thì cái việc nhớ nhung điều gì trong tất cả kỷ niệm dài dằng dặc của đời ông là một hành động tìm lại cái thứ mà mình đã đánh mất trong dòng thời gian - bất khả tái hồi. Và tôi cũng muốn bắt chước Bùi Giáng trong đề tựa của bản dịch Cõi người ta để viết thêm:

Câu chuyện kể, là chuyện làm cỏ và chuyện già Năm. Nhưng giọng người là giọng trần gian đi tìm linh hồn mình giữa nước non hiu quạnh.

(*) Tác phẩm của Antoine De Saint-Exupéry.